Er is weinig bekend over anticonceptiecounseling bij vrouwen die een abortus ondergaan. Wel is bekend dat ruim 30% van de vrouwen die komen voor een abortus, eerder een abortus hebben gehad. Dit onderzoek heeft als doel meer inzicht te krijgen in de uitvoering van en de tevredenheid over de anticonceptiecounseling bij vrouwen die een herhaalde abortus ondergaan. We deden een kwantitatief onderzoek bij vrouwen vanaf 18 jaar die kwamen met een herhaald abortusverzoek. Het onderzoek is uitgevoerd van september 2019 t/m februari 2020 in 7 abortusklinieken in Nederland. De deelnemers ontvingen een vragenlijst op de dag van de abortus met vragen over de anticoncep- tiecounseling tijdens de vorige abortus, het anticonceptiegebruik voorafgaand aan de huidige abortus en tevens vragen over de inhoud en tevredenheid van de ontvangen anticonceptiecounseling. De gegevens zijn geanalyseerd middels descriptieve en bivariate analyses. In totaal hebben 140 vrouwen deelgenomen. 69% van de vrouwen was zwanger geworden tijdens anticonceptiegebruik. De meest genoemde reden om geen anticonceptie te gebruiken zijn bijwerkingen. Bij 86% van alle consulten werd over anticonceptie gesproken, waarbij in 93% de verschillende anticonceptiemogelijkheden benoemd. 97% van de respondenten voelde zich gesteund bij hun anticonceptiekeuze. De meeste vrouwen die komen voor een herhaalde abortus ontvangen informatie over anticonceptie en zijn tevreden over de ontvangen counseling. Bijwerkingen zijn een belangrijke reden om geen anticonceptie te gebruiken. Het is belangrijk om hier bij de counseling aandacht aan te schenken.

De COVID-19-pandemie heeft sinds maart 2020 de gezondheidszorg wereldwijd ernstig ontregeld en daarmee ookDe COVID-19-pandemie heeft sinds maart 2020 de gezondheidszorg wereldwijd ernstig ontregeld en daarmee ookde seksuele en reproductieve gezondheidszorg, waaronder de abortuszorg. De pandemie heeft directe en indirecteeffecten op de reproductieve gezondheidszorg die, afhankelijk van het overheidsbeleid, de vrouwenrechten en/of detoegankelijkheid tot de zorg beperken. In Nederland heeft de pandemie weliswaar niet geleid tot ernstige beperkingvan de toegankelijkheid tot abortuszorg maar heeft het wel bestaande problemen met de abortuszorg blootgelegdwaardoor sommige vrouwen in de knel kwamen. Daarmee dienen zich kansen aan om de reproductieve autonomievan de vrouw te versterken en de verruiming van de toegankelijkheid van abortuszorg te vergroten. Aanbevelingenworden gegeven.

De geschiedenis van de abortushulpverlening is lang en woelig. Diepe controverses hebben het debat bepaald. Een van de bepalende historische momenten was een televisiedebat, dat plaatsvond in 1967. De voorgeschiedenis en denasleep hiervan worden beschreven.

Geen land ter wereld heeft ooit zulke hoge gebruikscijfers van de anticonceptiepil laten zien als Nederland. In de jarenGeen land ter wereld heeft ooit zulke hoge gebruikscijfers van de anticonceptiepil laten zien als Nederland. In de jaren70 van de vorige eeuw was ‘de pil’ in ons land immens populair. Je moest eigenlijk wel heel goede redenen hebbenom hem niet te gebruiken. Diezelfde populariteit zorgde ervoor dat het middel gevoelig was voor kritische geluidenover mogelijke medische risico’s van het dagelijkse gebruik ervan. Tegelijk was de pil voor de farmaceutische industrieeen goudmijn doordat hij goedkoop kon worden geproduceerd terwijl de vraag ernaar gigantisch was. En dus vochtende producenten toen voor hun marktaandeel. In de periode 1975-85 was ik onderzoekscoördinator van StimezoNederland (de koepel van abortusklinieken) en onderzoeker op het NISSO (onderzoeksinstituut rond seksualiteit),waar ik verantwoordelijk was voor veel van het toen uitgevoerde onderzoek rond geboorteregeling. Hierdoor heb ikhet wel en wee van ‘de pil in de polder’ rond 1980 van nabij meegemaakt. Het vergde nogal wat stuurmanskunst omte voorkomen dat ik zelf een speelbal zou worden van de verschillende belangen rond de pil. Een persoonlijk verslag.

Abortus wordt heel vaak bestudeerd vanuit een éénzijdig discours. Zo richten sociologen, politicologen en antropologen zich bijvoorbeeld vaak op de analyse van heersende normen, waarden en wetgevingen inzake abortus, houden de psychologen zich voornamelijk bezig met de studie van vrouwen naar hun individueel emotioneel welzijn
voor en na een abortus, en gaat de aandacht van artsen voornamelijk naar de studie van de beste abortustechnieken. In de huidige analyse van de beslissing tot abortus, wordt vertrokken vanuit een systemisch-contextueel perspectief op het thema. In dat perspectief is er aandacht voor de verschillende niveaus waarop een dergelijke beslissing zich afspeelt: het maatschappelijke en groepsniveau (wie wordt ongepland zwanger en beslist tot abortus en waarom?), het vaak vergeten relationele en interpersoonlijke niveau (wie is nog bij deze beslissing betrokken en hoe spelen die een rol?) en tenslotte het individuele en intrapersoonlijke niveau (hoe ervaart de vrouw het besluitvormingsproces zelf?). Aan de hand van vijf empirische studies uit het doctoraat van de auteur (Vandamme, 2017) wordt een antwoord geboden op resterende onderzoeksvragen op elk van die drie niveaus. Voor het doctoraat werd een algemene populatiestudie over seksuele en reproductieve gezondheid bij mannen en vrouwen woonachtig te Vlaanderen (Sexpert, 2013), gecombineerd met specifieke vragenlijststudies bij vrouwen die opteerden voor een abortus en bij de abortus betrokken partners. De resultaten werpen een blik op de complexiteit van dit thema en vertellen drie verschillende verhalen.

Een abortusbehandeling kan beschouwd worden als een noodoplossing bij falende anticonceptie. De vraag is welke anticonceptie vrouwen hebben gebruikt voorafgaand aan een abortus provocatus lege artis (hierna omschreven als ‘abortus’) en of dit gebruik anders wordt na de abortus. Het anticonceptiegebruik van vrouwen die een abortus hebben ondergaan is onderzocht door middel van een dossieronderzoek bij alle vrouwen die in 2009 een abortus ondergingen in het MildredRutgershuis. Van de vrouwen lijkt 90-95% na het ondergaan van één, en in mindere mate na meer abortussen, een methode te vinden waarmee zij een ongewenste zwangerschap effectief lijken te voorkomen. Ongeveer 30% van de abortuscliënten heeft meer dan één abortus. Vier of meer abortussen komen vooral voor bij nietwesterse allochtone vrouwen die meestal een vaste relatie en kinderen hebben. Als men de anticonceptiegeschiedenis van deze laatste groep vrouwen beschouwt blijkt de anticonceptiecounseling die zij eerder gehad hebben geen goede oplossing te bieden. Wanneer zij opnieuw ongewenst zwanger worden gebruiken zij òf geen anticonceptie òf de pil of het condoom, maar maken veel fouten in het gebruik ervan. Andere anticonceptie wordt nauwelijks gebruikt. Tot slot wordt een suggestie gedaan hoe een effectiever anticonceptiegebruik gestimuleerd zou kunnen worden bij deze groep vrouwen.

Hanschmidt, F., Linde, K., Hilbert, A., Riedel-Heller, S. G. and Kersting, A. (2016), Abortion stigma: a systematic review. Perspectives on sexual and reproductive health 48(4): TK. doi: 10.1363/48e8516

Stigma is een potentiële risicofactor voor het welzijn van vrouwen die een abortus hebben gehad (Charles, 2008; Major, 2009). Het artikel van Hanschmidt, Linde, Hilbert, Riedel-Heller en Kersting biedt een waardevolle review naar onderzoek over abortus stigma. Hun systematische search in diverse Engelstalige en Duitstalige databanken naar abortus / zwangerschapsonderbreking en stigma leverde 586 artikelen op, waarvan uiteindelijk 14 studies geïncludeerd konden worden: zeven kwantitatieve en zeven kwalitatieve studies. De studies waren voornamelijk Amerikaans, maar bevatten ook deelnemers uit andere delen van de wereld. De auteurs maken onderscheid tussen wat vrouwen aan stigma verwachten, geïnternaliseerd stigma en daadwerkelijk ervaren stigma door discriminatie of negatieve behandeling. Uit de review komt naar voren dat niet alle vrouwen op dezelfde manier beïnvloed worden door abortus stigma. De beleving hangt samen met  de houding van hun directe omgeving ten opzichte van abortus en met de ervaren sociale steun. Uit diverse studies komt naar voren dat vrouwen verwachten dat hun omgeving hen veroordeelt na een abortus. De studies geven een tweeledig beeld van geïnternaliseerd stigma: er zijn vrouwen die zich schamen, zich schuldig en minderwaardig voelen, maar ook vrouwen die weigeren negatief over zichzelf te denken, door bijvoorbeeld de abortus te framen als oplossing voor een probleem. Er komt weinig expliciete discriminatie naar voren uit de onderzoeken. Dit kan verklaard worden uit het feit dat veel vrouwen geheimhouding als strategie hebben om stigma te vermijden. Dit leidt weliswaar tot minder confrontatie, maar ook tot verhoogde psychologische stress en sociale isolatie. Er zijn weinig interventies die abortus stigma tegengaan bij de vrouwen zelf, de professionals die abortussen uitvoeren en de samenleving. De auteurs bevelen aan dat toekomstige interventies gericht zijn op het vergroten van empathie onder het brede publiek voor de complexe situaties waarin vrouwen de beslissing voor abortus maken.

In Nederland is abortus legaal, gratis en toegankelijk, sinds 1984. Artsen worden goed opgeleid voor het uitvoeren van een abortus en vergeleken met veel landen in de wereld lijkt de strijd hier gestreden. Maar ondanks alle goede voorzieningen bestaat er ook in Nederland een stigma rond abortus. In een recent onderzoek naar tienerzwangerschap bleken meisjes niet over een abortus te praten met hun omgeving, omdat ze bang waren voor sociale veroordeling (Cense & Dalmijn, 2016). Met alle gevolgen die in dit artikel genoemd worden vandien: sociaal isolement, depressie, schuldgevoelens. Dit artikel biedt waardevolle inzichten in hoe abortus stigma werkt, wat ook in Nederland kan helpen om dit stigma te verminderen.

Literatuur:

Cense, M. & Dalmijn, E. (2016). In één klap volwassen. Over tienerzwangerschap. Utrecht: Rutgers.

Charles, V. E., Polis, C. B., Stridhara, S. K., & Blum, R. W. (2008). Abortion and long-term mental health outcomes: a systematic review of the evidence, Contraception, 78(6):436–450.

Major, B. Appelbaum, M, Beckman, L., Dutton, M. A., Russo, N. F., & West, C. (2009). Abortion and mental health: evaluating the evidence, American Psychologist, 64(9):863–890.