De prevalentie van riskant seksueel gedrag onder mannen die seks hebben met mannen (MSM) is hoog. Dit zou verklaard kunnen worden vanuit het gegeven dat de context van seksueel gedrag voor MSM een aantal specifieke stressfactoren bevat. Deze studie gaat na of er een verband bestaat tussen het ervaren van interne en externe homonegativiteit enerzijds en riskant seksueel gedrag anderzijds en of dit verband verklaard zou kunnen worden door de samenhang tussen homonegativiteit en psychosociaal welzijn. Dit wordt gedaan door middel van secundaire analyses op data van de Schorer Monitor. In 2008 en 2009 vulden respectievelijk 5603 en 4537 MSM een digitale vragenlijst in. Zij beantwoordden vragen naar interne en externe stress, psychosociaal welzijn en onbeschermde anale seks. De resultaten laten zien dat heel wat MSM te maken krijgen met geïnternaliseerde homofobie en discriminatie. Het ervaren van meer interne of externe stress hangt samen met meer angst en depressie en minder eigenwaarde, maar niet met riskant seksueel gedrag. Wel hebben MSM die hoger scoren op depressiviteit meer losse sekspartners, minder sterk de intentie om altijd condooms te gebruiken met losse partners en meer onbeschermde seks. Samen verklaren de interne en externe stressfactoren en psychosociaal welzijn echter maximaal 3% van de variantie van seksueel risico gedrag. De aanpak van homonegativiteit moet daarom een doel zijn op zich en kan slechts in zeer beperkte mate, door het verbeteren van psychosociaal welzijn, ook gevolgen hebben voor de prevalentie van riskant seksueel gedrag.

In dit artikel staat centraal hoe het is gesteld met het condoomgebruik en het testgedrag op soa en/of hiv onder jongeren en volwassen in Nederland. In een representatieve steekproef vulden ruim 8.000 Nederlandse mannen en vrouwen tussen de 15 en 71 jaar een digitale vragenlijst in over hun seksuele gezondheid. Het gebruiken van condooms, met zowel een vaste als losse partner, blijkt anno 2011 nog steeds geen vanzelfsprekendheid. Hoewel men bij seks met een losse partner vaker een condoom gebruikt dan bij seks met een vaste partner, heeft 48% van de mannen en 60% van de vrouwen die de laatste keer vaginale seks hebben gehad met een losse partner, geen condoom gebruikt. Bij anale seks zijn deze percentages respectievelijk 47% en 71%. Daarnaast is bij 9% van de vaginale sekscontacten sprake van incorrect condoomgebruik doordat de man al met de penis in de vagina is geweest, voordat een condoom wordt omgedaan. Bij anale seks rapporteert 6% van de mensen incorrect condoomgebruik. Binnen de totale seksueel actieve groep mannen en vrouwen heeft respectievelijk 10% en 7% bij het laatste seksuele contact geen condoom gebruikt met een losse partner. Condoomgebruik met losse partners hangt slechts beperkt samen met sociaal-demografische kenmerken. Alleen mannen die seks hebben met mannen gebruiken vaker een condoom met losse partners. Het aantal mensen dat ervaring heeft met seks tegen betaling en/of met swingpartners, is in deze studie erg klein. Er zijn echter aanwijzingen dat bij deze vormen van seksueel contact sprake is van inconsequent condoomgebruik. Mannen die onder invloed waren van drugs hebben vaker onbeschermde seks dan mannen die geen drugs hebben gebruikt. Van de mensen die ooit seks hebben gehad, hebben vrouwen zich gedurende hun leven iets vaker ooit op soa (32%) en hiv (24%) laten testen dan mannen (respectievelijk 28% en 19%). In het afgelopen jaar heeft 7% van de mannen en vrouwen zich op soa laten testen en respectievelijk 6% en 5% op hiv. Het testgedrag hangt samen met alle onderzochte sociaal-demografische kenmerken. Mensen hebben zich in 2011 even vaak laten testen als in 2006 en in 2009. Bij 1% van de mannen en vrouwen dat zich ooit heeft laten testen op hiv, is ook daadwerkelijk hiv vastgesteld. Voor het testen op soa blijkt ongeveer één op de vijf uitslagen positief. Hierbij is chlamydia de meest gediagnostiseerde soa. Ondanks investeringen om condoomgebruik te stimuleren, blijft het deel van de Nederlandse bevolking dat inconsequent condooms gebruikt met een losse partner structureel te hoog. Het is dan ook noodzakelijk om het actieve testbeleid te continueren.

Alhoewel er aanwijzingen zijn dat mensen met een dubbele diagnose, dit wil zeggen mensen met zowel een verslaving als een psychiatrische stoornis, een verhoogd risico lopen op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) of ongewenste zwangerschap door seksueel risicogedrag, is er nog niet eerder vergelijkend onderzoek gedaan naar seksueel risicogedrag bij deze groep. Onderzoek hiernaar kan ons iets leren over de effectieve risico’s op soa’s, HIV en ongewenste zwangerschappen in deze doelgroep, wat de zorg voor deze doelgroep mogelijk ten goede kan komen. De gegevens van 33 Nederlandse mannen en vrouwen met een dubbele diagnose werden vergeleken met de gegevens van 4257 mannen en vrouwen uit eerder bevolkingsonderzoek. Mannen en vrouwen met een dubbele diagnose rapporteren meer seksueel risicogedrag dan mannen en vrouwen zonder dubbele diagnose. Ze rapporteren vaker betaald te hebben gekregen voor seks en vaker ten minste eens in hun leven gedwongen te zijn tot seks.

Ondanks goede intenties en positieve attitudes ten opzichte van condoomgebruik, vertonen mensen soms toch nog seksueel risicogedrag. Op het gebied van seksueel risicogedrag blijkt dat alcoholgebruik een van de redenen is waarom mensen hun intenties soms niet waarmaken. In dit onderzoek wordt eerst een systematisch overzicht gegeven van de literatuur over alcoholgebruik en seksueel risicogedrag bij mannen en vrouwen. Vervolgens wordt een werkgeheugenmodel voorgesteld, gebaseerd op het Dual Process Model van Strack en Deutsch (2004), dat de effecten van alcohol op seksueel risicogedrag goed kan verklaren. Het model omvat zowel een reflectief systeem met expliciete, bewuste cognities, een reflexief systeem bestaande uit impliciete, onbewuste associaties, en een modererende factor, die onder meer de invloed van alcohol representeert.