Het model van een ‘sociale en culturele constructie’ van gender en seksualiteit kende een opmars sinds de jaren 1970 en vergezelde diverse emancipatiebewegingen, die zich toen manifesteerden in de westerse industrielanden. Heden ten dage lijkt het erop dat alternatieve, vooral bio-genetische en evolutionair-biologische verklaringsmodellen weer aan belangstelling winnen, terwijl het toch duidelijk is dat ook zij niet de hele waarheid in pacht hebben. Idealiter streven we naar een geïntegreerd model, dat de complexe interactie tussen biologie en samenleving kan weergeven, ook al vraagt dit om een --vaak moeizame-- interdisciplinaire dialoog en samenwerking. Daar komt nog bij dat beide modellen worden opgepikt in het maatschappelijk debat en zo tot op zekere hoogte worden gepolitiseerd, zowel door rechts als door links, zowel in de schoot van de mainstream als van diverse etnisch-culturele, seksuele of gender-gedefinieerde minderheden.

Redactioneel bij het themanummer van het Tijdschrift voor Seksuologie ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van het tijdschrift.

Het artikel bespreekt enkele tendensen die zich de afgelopen decennia hebben voorgedaan op het vlak van onderzoek rond jongeren en seksualiteit. Er wordt daarbij een terugkoppeling gemaakt naar vier artikels die werden gepubliceerd in het Tijdschrift voor Seksuologie (TvS) tussen 1984 en 1989. Deze artikels handelen over de volgende thema’s: de kadering van seksuele problemen bij jongeren vanuit een ontwikkelingsperspectief, de vragen omtrent relaties en seksualiteit waar jongeren hulp voor zoeken, bezorgdheden bij jongeren omtrent masturbatie, en de link tussen seksuele normen en gedragingen bij jongeren en jongvolwassenen. Concreet wordt er ingegaan op drie tendensen die zich sinds het publiceren van deze artikels hebben voorgedaan, daarbij gebruik makend van de nationale en internationale onderzoeksliteratuur. Ten eerste wordt het seksueel actief worden van jongeren in toenemende mate als een normatieve ontwikkelingstaak gezien eerder dan als een te vermijden risico. Ten tweede kunnen veranderingen worden vastgesteld in het seksuele gedrag van jongeren en kunnen deze gekoppeld worden aan veranderende seksuele normen. Ten derde wordt ingegaan op mogelijke verschuivingen op het vlak van noden bij jongeren met betrekking tot hun seksuele ontwikkeling.

In dit artikel staan we stil bij de ontwikkelingen in de psychologische hulpverlening bij seksuele problemen van de laatste decennia. We beschouwen de ontwikkelingen in de seksuologische hulpverlening in de vorm van groepstherapie sinds Masters en Johnson en kijken daarbij zowel naar het format waarin hulp geboden wordt als naar de theoretische basis waarop dit hulpverleningsformat is gestoeld. Wat is er sindsdien veranderd? We vertrekken in onze beschouwing vanuit drie artikelen over groepstherapie bij seksuele disfuncties uit de periode vóór 1990, die de hoofdredacteur ons voorstelde, en gebruiken die als basis voor een reflectie over de volgende vragen: waarover schreven de auteurs destijds en waar staan we nu? Hadden de auteurs een vooruitziende blik, wat is er van hun bevindingen, adviezen of visie terecht gekomen? Hierbij zullen we ook de ontwikkelingen betrekken in andere hulpverleningsformats dan groepstherapie. Tenslotte zullen we proberen een blik in de toekomst te werpen. Wat is er op basis van onze beschouwingen te zeggen over de seksuologische theorievorming en praktijk in de toekomst?

In dit artikel wordt van drie onderzoeksartikelen die tussen 1980 en 1990 in het Tijdschrift voor Seksuologie zijn gepubliceerd, nagegaan in welke mate zij heden ten dage nog relevant zijn voor theorievorming en onderzoek over vrouwelijke seksualiteit. Terugkijkend lijken de drie besproken studies elk op eigen wijze het begin van een paradigma-shift op het gebied van vrouwelijke seksualiteit te hebben weerspiegeld. Het driftmodel is grotendeels verlaten en vervangen door theorievorming over de intrinsieke incentive-value van seksuele prikkels voor de activatie van de seksuele respons. Daarnaast wordt vrouwelijke seksualiteit steeds meer vanuit een biopsychosociaal perspectief bestudeerd, waarbij biologische processen niet meer louter worden opgevat als determinant van seksuele responsen, maar ook zelf aan verandering onderhevig zijn onder invloed van cognitief-emotionele, relationele en contextuele factoren.

In dit artikel herleest de auteur enkele publicaties over (vrouwen en) pornografie die begin jaren tachtig van de vorige eeuw in het Tijdschrift voor Seksuologie en het Tijdschrift voor Vrouwenstudies verschenen. Beschouwd wordt hoe onderzoek en kennis in de loop van de jaren is verbeterd. Enkele cruciale inzichten over vrouwen en porno die sindsdien zijn ontwikkeld passeren de revue. Ook beperkingen van het huidige onderzoek worden besproken en leiden tot wensen voor toekomstig onderzoek. Daarnaast staat het porno-onderzoek voor de uitdaging grip te krijgen op een zich diversifiërende pornografische praktijk in een steeds sterker gemediatiseerde samenleving.

In dit artikel wordt aan de hand van publicaties in het Tijdschrift voor Seksuologie (TvS) geanalyseerd in hoeverre de maatschappelijke positie van pedofielen en hulpverlening aan pedofielen sinds de start van TvS in 1976 is veranderd. Vanuit een breder perspectief wordt de vraag gesteld in hoeverre de maatschappelijke houding tegenover pedofielen exemplarisch is voor de houding naar kwetsbare personen en minderheden in het algemeen. De hoofdvraag is of het TvS vanuit dit fenomeen de veranderende tijdgeest heeft kunnen vangen. Aan de hand van bronnen binnen en buiten het TvS wordt duidelijk dat, na intense polemieken in de tachtiger jaren, de tolerante benadering van het fenomeen pedofilie heeft plaatsgemaakt voor intolerantie, angst en defensief en repressief denken. Onder professionals is het buiten - maar zeker binnen - het TvS de afgelopen decennia opvallend stil geweest rond het thema pedofilie. Binnen het TvS was dit te merken aan een eenzijdige serie publicaties over seksueel kindermisbruik en over behandeling van zedendelinquenten gedurende de afgelopen 30 jaar.

In 1983 concludeerde socioloog Dick de Groot dat er een gat gaapt tussen de behoefte aan seksuele vorming van het (volwassen) publiek en het aanbod hierin van destijds idealistische organisaties als Rutgers Stichting, COC en NVSH. Dit artikel is een beschouwing van de ontwikkelingen in seksuele vorming sindsdien, gebaseerd op jarenlange ervaring van de auteurs met seksuele vorming van - met name - jongeren in Vlaanderen en Nederland. Tevens beschrijven de auteurs de mogelijke impact van het door De Groot geconstateerde verschil tussen voorlichtingsbehoefte en -aanbod op de seksualiteit van volwassenen. Ook anno 2016 is de vraag ‘Hoe krijg/houd ik mijn seksleven plezierig’ één van de meest gestelde door jongeren en volwassenen in Nederland en Vlaanderen. Daardoor lijkt het alsof de tijd heeft stilgestaan en men zich voor antisekssleurtips nog steeds moeten wenden tot de ‘pulp’ van toen en de seksuologen van nu. Toch is er sinds 1983 heel veel gebeurd dat de seksuele vorming in Nederland en Vlaanderen qua vorm en inhoud ingrijpend heeft veranderd. Preventie van HIV en legalisering van abortus, bijvoorbeeld, maar ook de strijd tegen seksueel misbruik en het gebruik van massamedia. Ook de toenemende religieuze en culturele en zichtbare seksuele diversiteit in de samenleving heeft het seksuele vormingslandschap grondig veranderd. Internationale organisaties als WHO en IPPF hebben de thema’s die vallen onder seksuele gezondheid aanzienlijk verbreed, seksuele vorming zelfs in mensenrechten-perspectief geplaatst, en hebben los van elkaar standards of guidelines rond seksuele vorming geformuleerd. Ze gaan hierbij uit van een comprehensive of holistic benadering, waarmee ze zich distantiëren van de abstinence-only programma’s. Meer dan vroeger is seksuele vorming gericht op het ontwikkelen van competenties, seksueel en relationeel. Terwijl – mede uit noodzaak vanwege de preventie van hiv – in de jaren tachtig de nadruk lag op veilig vrijen, en ‘rampenbestrijding’ het belangrijkste doel leek van seksuele voorlichting, gaat het nu vaker over ‘plezier in seks’ of ‘seksueel welbevinden’. Althans dat is wat organisaties als Rutgers, Soa Aids in Nederland en Sensoa in Vlaanderen nastreven met een zogenaamde ‘sekspositieve’ boodschap. Het lijkt alsof daarmee de stap wordt gezet die De Groot destijds vooral bespeurde bij de commerciële aanbieders van seksboeken.

Hoewel er voldoende kennis was over de anatomie van het zwellichaam, ontbrak in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw een goed inzicht in de fysiologie van dit orgaan toen er een revival was van veneuze chirurgie aan de penisvaten. De gedachte was destijds dat verhindering van de uitstroom van bloed de erectie zou verbeteren. Nu weten we dat ‘veneuze lekkage’ geen pathologische entiteit op zich is, maar een gevolg van onvoldoende relaxatie van glad spierweefsel of van schade aan het caverneuze weefsel. De geschiedenis en het begrip van het verschijnsel ‘veneuze lekkage’ en de verslagen hierover in dit tijdschrift, worden hier beschreven.

Wie terugblikt op 40 jaar Nederlandse seksuologie, met het focus expliciet op de man, vindt een enorme diversiteit aan invalshoeken. Binnen dat mannenfocus wordt in dit artikel breed geput uit de verschillende onderzoeks- en praktijkpublicaties, vooral uit het Tijdschrift voor Seksuologie. Dat houdt in dat over veel onderwerpen de hoofdlijnen geschetst worden, waardoor het mogelijk wordt om het verloop in tijd van de professie te volgen. Vooral rond erectiestoornissen zijn theorie én praktijk uiterst beweeglijk geweest; daarom wordt aan dit probleem apart aandacht besteed.