Relatie en seksualiteit in de tweede levenshelft

  • Auteur Lucas Van de Ven , Lies Van Assche
  • Pdf openbaar Yes

Seksualiteit bij ouderen is lange tijd een taboe onderwerp geweest en er is nog steeds te weinig aandacht voor dit thema, zeker wanneer het gaat om de groep van ouderen die een chronische ziekte hebben en daardoor hulpbehoevend zijn. In deze tekst overlopen we vooreerst enkele belangrijke bevindingen in verband met de langdurige partnerrelatie. Meer specifiek gaan we na of ouderen tevreden zijn in de relatie en welke ontwikkelingstaken zich aandienen. We bespreken het seksuele functioneren op latere leeftijd en bij ziekte. Daarnaast lichten we toe wat de impact van dementie is op lichamelijke en psychische intimiteit. Vervolgens staan we stil bij senioren die, na een scheiding of het overlijden van een partner, alleenstaand zijn geworden. Deze paper vormt een theoretische beschouwing, met verwijzingen naar wetenschappelijke onderzoeken en geïnspireerd door de klinische praktijk. We proberen een klinisch relevant overzicht te bieden van de uitdagingen die bestaan in de seksuele relaties van ouderen en die dus ook de professionele hulpverlener kunnen helpen bij het werken met oudere cliënten.

Gepubliceerd in 2019, jaargang 43, Nummer 3

Een nationale studie naar seks, seksuele gezondheid en relaties onder ouderen in Australië

  • Geschreven door Albert Neeleman

Lyons A, Heywood W, Fileborn B, Minichiello V, Barrett C, Brown G, Hinchliff S, Dow B,  Malta S, & Crameri P (2017) Sex, Age & Me. A National Study of Sex, Sexual Health, and Relationships among Older Australians. Melbourne: La Trobe University.

Dit voorjaar verscheen Sex, Age & Me, een groot onderzoek naar de seksuele gezondheid en de relaties van oudere Australiërs (60 jaar en ouder). Net als oudere Nederlanders en Belgen vormen oudere Australiërs een uiteenlopende groep qua etnische achtergrond en seksuele geaardheid. Ze leven langer en gezonder leven dan vorige generaties ouderen en zijn veelal seksueel actief. De huidige oudere generatie maakt ook meer kans dan vorige generaties om nieuwe seksuele relaties aan te gaan in het latere leven, al dan niet na afloop van een of meer lange termijn monogame relaties. Velen gebruiken online dating sites om nieuwe partners te ontmoeten. In deze context is er sprake van een sterke toename van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) bij mensen die 60 jaar oud zijn. Hoewel deze leeftijdsgroep nog steeds slechts een klein deel van alle soa's vertegenwoordigt, zijn de aantallen tussen 2009 en 2013 met 46% gestegen. Desondanks is er in Australië momenteel nauwelijks seksuele gezondheidsbeleid of onderzoek naar de seksualiteit van ouderen. Het Seks, Age & Me onderzoek is dan ook het meest uitgebreide in zijn soort in Australië, en bestaat uit zowel een nationaal onderzoek als verdiepende een-op-een interviews. Deelnemers werden geworven in heel Australië, waarbij alle inwoners van 60 jaar en ouder in aanmerking kwamen voor deelname. In totaal hebben 2.137 deelnemers het onderzoek afgerond en hebben 30 mannen en 23 vrouwen deelgenomen aan de interviews. Doelstellingen waren om seksuele gedragingen, relaties en datingpatronen te verkennen, kennis en kennistekorten ten aanzien van soa’s en soa-preventie op te sporen, ervaringen met de seksuele gezondheidszorg en andere gezondheidswerkers na te gaan en manieren te exploreren die helpen om seks en veiligere seks in het latere leven betekenis te geven.

De belangrijkste bevindingen zijn dat 72 procent van de deelnemers aan het onderzoek meldden dat ze het afgelopen jaar seks hebben gehad (76% van de mannen en 61% van de vrouwen). Een iets hoger percentage (88% van de mannen en 72% van de vrouwen) meldde dat ze hoop hadden of in de toekomst seks zouden hebben, en nog eens 8% van de mannen en 19% van de vrouwen waren onzeker daarover. Degenen die het afgelopen jaar seks hadden gehad, waren op verschillende manieren seksueel actief geweest, waaronder vaginale of anale seksuele gemeenschap (91%), orale seks (geven 66%, krijgen 63%) en wederzijdse masturbatie (50%). Ongeveer de helft van de seksueel actieven hadden in de vier afgelopen weken een tot vijf keer seks gehad.

Uit interviews met heteroseksuele mannen bleek dat zij seks op verschillende manieren definiëren, variërend van lichamelijk gedrag (van uitsluitend geslachtsgemeenschap tot een hele reeks handelingen), tot intimiteit en verbinding. Voor sommige mannen veranderde de betekenis van seks tijdens het ouder worden. Het belang van seks was voor hen zeer contextafhankelijk, variërend van zeer belangrijk tot minder essentieel dan in het verleden. Seksueel genot werd begrepen als iets waar orgasme en lichamelijk plezier, wederzijds plezier, verbinding en intimiteit een rol in spelen.

Uit interviews met een bredere populatie bleek dat veel oudere Australiërs niet actief informatie over seks op zoeken, en ook maar weinig seksualiteitsonderwijs hadden gehad in hun jeugd. In de huidige levensfase zijn met name internet en zorgverleners sleutelbronnen voor informatie over seks. In mindere mate wordt gebruik gemaakt van media, boeken, workshops en discussiegroepen. Veel oudere Australiërs hebben niet met hun zorgverleners gesproken over seks. Schaamte of ervaren moeilijkheden in het praten met zorgverleners lijkt samen te hangen met de kwaliteit van de relatie tussen de oudere en de zorgverlener, en de benadering van seksuele zaken door de zorgverlener. Wanneer seks met zorgverleners aan de orde kwam, ervoeren de onderzochten gemengde reacties, variërend van positief tot afwijzend of ongemakkelijk. De reacties van de zorgverleners lijken de bereidheid van de deelnemers te beïnvloeden om in de toekomst seks met hen te bespreken.

Uit de survey komt naar voren dat oudere Australiërs goede algemene kennis over de oorzaken en symptomen van soa's hebben, maar minder goed weten welke bescherming wordt geboden door condooms en wat de mogelijke manieren van overdracht zijn voor specifieke soa's. Over het algemeen waren vrouwen beter op de hoogte dan mannen. Wie zichzelf zag als iemand die risico liep en die soa-tests had ondergaan was beter geïnformeerd.  Er waren geen verschillen in algemene kennis van soa's tussen heteroseksuele en niet-heteroseksuele (homoseksuele / lesbische / biseksuele / andere) mannen en vrouwen. Minder dan een op de drie (30%) deelnemers die in het voorgaande vijf jaar het risico liepen op een soa-besmetting had zich laten testen. Bij mannen was de kans groter dat zij waren getest dan bij vrouwen, en bij niet-heteroseksuele mannen eerder dan bij heteroseksuele mannen. Van degenen die gediagnosticeerd werden met een soa, kreeg de meerderheid de behandeling van een huisarts. Hogere testcijfers werden gevonden bij degenen die de afgelopen 12 maanden twee of meer seksuele partners hadden. Lagere testcijfers werden gerapporteerd door vrouwen die bij hun meest recente seksuele ontmoeting geen condoom gebruikt hadden voor de gemeenschap. Uit de interviews bleek dat oudere Australiërs veilige seks doorgaans definiëren als condoomgebruik. Het meer in het algemeen voorkomen van soa-overdracht, het bespreken van soa-geschiedenis, soa-testen, monogamie, het vermijden van bepaalde seksuele praktijken of zelfzorg kwamen veel minder naar voren. Het belang dat beleefd werd aan veiliger-seks was nauw verbonden met relatiecontext en vertrouwen, waargenomen risico's en zorg voor persoonlijke en volksgezondheid. Als hindernissen voor het gebruik van veiliger-seks-praktijken kwamen verlegenheid, erectieproblemen, een gebrek aan een cultuur van veiliger seks, stigma en verminderd lustgevoel naar voren.

Nadere uitwerkingen van de bevindingen van het onderzoek zijn gepubliceerd in een reeks artikelen voor peer-reviewed tijdschriften (zie lijstje hier onder) en er zullen nog meer publicaties verschijnen.

Niet alleen de bevindingen maar ook de aanbevelingen lijken zeer relevant en vergelijkbaar met de situatie in de lage landen. De onderzoekers komen tot de volgende aanbevelingen. Het is belangrijk dat seksuele interacties die oudere mensen ervaren, gewenst en consensueel zijn. De oudere bevolking is seksueel heterogeen. Het hebben van seks hoeft niet voor alle ouderen een rol te spelen, sommigen hebben geen behoefte aan seks. Het is belangrijk dat zorgverleners een omgeving creëren waarin ouderen zich comfortabel voelen om over seks te praten als ze dat willen, zonder het gevoel te krijgen dat ze beoordeeld worden met betrekking tot of ze seksueel actief zijn of niet. Seksuele gezondheids- en SOA-preventie- en behandelingsbeleid en praktijkprotocollen zouden 60-plussers meer moeten includeren. Beleid en voorlichtingscampagnes gericht op het verbeteren van de kennisniveaus ten aanzien van soa- en seksuele gezondheid zijn nodig, en met name voor mensen met een groter risico op besmetting met een soa. Informatie en ondersteuning voor ouderen zou op allerlei manieren beschikbaar en breed toegankelijk moeten zijn, zoals via internet en in instellingen voor gezondheidszorg en ouderenzorg. Het aantal afgenomen soa tests moet worden verhoogd bij ouderen die het risico lopen op een soa-besmetting. De huisarts en andere zorgverleners dienen hier een rol spelen door met hun patiënten over seks te praten en hun testbehoeften te bepalen. Opleiding en training moeten worden verstrekt aan zorgverleners, zodat zij met zelfvertrouwen seksuele zaken met hun oudere klanten kunnen bespreken en diversiteit en verschillen in seksualiteit in deze leeftijdsgroep kunnen hanteren. Stigma en schroom in verband met seks in het latere leven moeten worden uitgedaagd en overwonnen. Volksgezondheidsinitiatieven zouden oudere mensen kunnen aanmoedigen om met hun zorgverleners over seks te praten. Campagnes zijn nodig om seks in het latere leven te destigmatiseren. Doorlopend onderzoek, inclusief onderzoek met niet-heteroseksuele groepen en verschillende culturele achtergronden, is nodig om het seksuele gezondheidsbeleid en de zorgverlening in verband met de seksuele gezondheid van ouderen verder te ontwikkelen en te verfijnen.

Literatuur

Lyons A, Heywood W, Fileborn B, Minichiello V, Barrett C, Brown G, Hinchliff S, Malta S, Crameri P. The Sex, Age, and Me Study: Recruitment and sampling for a large mixed-methods study of sexual health and relationships in an older Australian population. Culture, Health & Sexuality. Advance online publication.

Lyons A, Heywood W, Fileborn B, Minichiello V, Barrett C, Brown G, Hinchliff S, Malta S, Crameri P. 2017. Sexually active older people’s knowledge of sexually transmitted infections and safer sexual practices. Australian and New Zealand Journal of Public Health. Advance online publication.

Heywood W, Lyons A, Fileborn B, Minichiello V, Barrett C, Brown G, Hinchliff S, Malta S, Crameri P. 2016. Self-reported testing and treatment histories among older Australian men and women who may be at risk of a sexually transmitted infection. Sexual Health. Advance online publication.

Fileborn B, Brown G, Lyons A, Hinchliff S, Heywood W, Minichiello V, Malta S, Barrett C, Crameri P. 2017. Safer sex in later life: Qualitative interviews with older Australians on their understanding and practices of safer sex. Journal of Sex Research. Advance online publication.

Fileborn B, Lyons A, Hinchliff S, Brown G, Heywood W, Minichiello V. 2017. Learning about sex in later life: sources of education and older Australian adults. Sex Education, 17(2); 165-179.

Fileborn B, Hinchliff S, Lyons A, Heywood W, Minichiello V, Brown G, Malta S, Barrett C, Crameri P. 2017. The importance of sex and the meaning of sex and sexual pleasure for men aged 60 and older who engaged in heterosexual relationships: Findings from a qualitative interview study. Archives of Sexual Behavior. Advance online publication.

 

Gepubliceerd in Internationale Publicaties

ISSUES